KAVRAM OLARAK DİKKAT
Dikkat en genel anlamda “hedefe yönelik bilinçli ve yoğun algı” olarak tanımlanabilir.
Günlük hayatımızda çevremizden gelen, sayılamayacak kadar çok sayıda uyaran (ışık, ses, görüntü, vs.) ile karşılaşmaktayız. Bu uyaranlarının hepsinin bizim tarafımızdan fark edilip işleme konması mümkün görünmemektedir. Çünkü duyu organlarımızın algılama kapasitesi sınırlıdır. Dikkat ise bu uyaranlardan ihtiyacımız olan bir ya da birkaçına yoğunlaşma, yoğunlaşılan uyaranları diğerlerinin arasından seçip zihinsel işleme alabilme durumudur. Bir başka ifade ile bazı uyaranlarla ilgilenebilmek için kendini diğer uyaranlardan uzak tutabilmek, geri çekebilmektir. Örneğin; kitap okurken odanın ısı derecesinin, oturduğumuz koltuğun yumuşaklık veya sertliğinin, yağan yağmur sesinin daha arka planda kalması ve zihinsel olarak kitaba yoğunlaşabilmemiz gibi.
Dikkat Dağınıklığı; Fiilen veya zihnen bir işle meşgul olurken dikkati toparlayıp işe tam konsantre olamama durumuna dikkat dağınıklığı denir. Özellikle öğrenciler arasında yaygın olan bu durum, akademik performansı olumsuz yönde etkileyebilir. Dikkat dağınıklığı, öğrencilerin derslerine yeterince konsantre olamamalarına, ödevlerini tamamlayamamalarına ve sınavlarda düşük performans sergilemelerine neden olabilir.
Dikkat Eksikliği ise biraz daha farklıdır. Belirtileri çok küçük yaştan itibaren gözlemlenen tanımlanmış bir bozukluktur. Dikkat eksikliği, hiperaktiviteyle birlikte görülebilir. Bu duruma DEHB; Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu denir.
Bu iki farklı tanımdan şu sonucu çıkarabiliriz: Dikkat dağınıklığı problemi olan bir kişi aynı dikkat testine, günün farklı saatlerinde girmiş olsa çok farklı sonuçlar alabilir. Örneğin dikkat dağınıklığı olan kişi uykusunu almış, kahvaltısını yapmış, güzel bir pazar sabahında zihni açıkken dikkat testinden çok iyi sonuçlar alabilir. Dikkat eksikliği olan kişi ise günün hangi saatinde olursa olsun dikkat testi sonuçları değişmez.
Dikkat Eksikliği İle Dikkat Dağınıklığı Arasındaki Farklar
| DİKKAT EKSİKLİĞİNDE | DİKKAT DAĞINIKLIĞINDA |
| Uzun süreli unutkanlık gözlemlenebilir. | Kısa süreli hafıza bozukluğu gözlemlenebilir. |
| Meşgul olunan işte ve o işle bağlantılı olmayan diğer günlük faaliyetlerde sık sık sakarlık gözlemlenebilir. | Anlık yapılan işte hata gözlemlenebilir ancak genel sakarlık durumu dikkat eksikliği kadar fazla gözlemlenmez. |
| Hiperaktivite ile görülme oranı yüksektir. | İçine kapanık, az hareketli kişilerde de sıklıkla görülebilir. |
| Çok küçük yaştan itibaren gözlemlenir, tedavi süreci daha uzundur ve ciddi anlamda hayatı etkiler. Anlık değil, sürekli kişiyi takip eden bir bozukluktur. | Anlık duygulara göre açığa çıkabilir. Uykusuzluk, stres gibi faktörlerle birlikte görülme olasılığı yüksektir. Zinde başlanan bir günde hiçbir olumsuz etkisi gözlemlenmeyebilir. |
Dikkat Dağınıklığı Neden Olur?
Dikkat dağınıklığının birçok farklı nedeni olabilir. Bu nedenler genellikle çevresel, psikolojik ve fizyolojik faktörlerden kaynaklanır. İşte dikkat dağınıklığına neden olabilecek bazı yaygın faktörler:
- Çevresel Faktörler:
- Gürültülü veya düzensiz çalışma ortamları
- Fazla teknolojik cihaz kullanımı
- Çalışma alanındaki dikkat dağıtıcı unsurlar (örneğin, telefon, televizyon)
- Psikolojik Faktörler:
- Stres ve kaygı
- Depresyon ve diğer mental sağlık sorunları
- Motivasyon eksikliği
- Düşük özgüven
- Fizyolojik Faktörler:
- Yetersiz uyku
- Sağlıksız beslenme
- Yorgunluk
- Fiziksel sağlık sorunları (örneğin, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu – DEHB)
Dikkat Dağınıklığının Belirtileri
Dikkat dağınıklığı her konuda değil; bazı konularda dikkati toparlayamama şeklinde görülür. Çocuklarda dikkat dağınıklığı belirtileri ile yetişkinlerde dikkat dağınıklığı belirtileri birbirine yakın fakat sorumluluklar gereği biraz farklılık gösterir. Yetişkinlerde, iş hayatında verimliliği azaltabilir ve sosyal ilişkileri olumsuz etkileyebilir.
- Derslere Konsantre Olamama: Öğrenciler ders sırasında kolayca dikkatlerini kaybedebilir ve öğretmenin anlattıklarını kaçırabilir.
- Ödev ve Proje Tamamlama Zorluğu: Öğrenciler, ödev ve projeleri zamanında tamamlamakta zorlanabilirler.
- Unutkanlık: Öğrenciler, sık sık önemli bilgileri veya görevleri unutabilirler.
- Organizasyon Sorunları: Öğrenciler, çalışma materyallerini düzenlemekte ve çalışmalarını planlamakta zorlanabilirler.
- İçsel Huzursuzluk: Öğrenciler, ders sırasında sık sık yerinde duramaz veya sürekli kıpırdanma ihtiyacı hissedebilirler.
- Çocuklarda, bazı derslerde çok iyi konsantre olunurken, bazı derslere dikkatini verememe şeklinde gözlemlenebilir. Çocukların dikkat dağınıklığı problemi yaşadığı dersler genellikle sevmedikleri derslerdir. Yetişkinlerde ise bazı işlere odaklanamama, verimli çalışamama şeklinde gözlemlenebilir. Çocuklarda olduğu gibi yetişkinlerde de dikkat dağınıklığı yapılan işe olan isteksizlikten kaynaklanabilir.
- İlk kez görüşülen bir insanın ismini hafızada tutamama; günler sonra tekrar görüşüldüğünde karşı tarafın simasını ayırt edememe gibi durumlar görülebilir.
- Önemsiz dış uyaranlara karşı çok duyarlı olunması yine dikkat dağınıklığı belirtileri arasında yer alabilir. Örnek: Bir işle meşgul olurken sokaktan gelen araba gürültüsü, çocuk sesleri vb. sesler ile işten kopma ve sesin geldiği yöne odaklanma.
- Okuma veya dinleme esnasında konsantre olamayıp tam anlayamamak, tekrar okumak veya dinlemek zorunda kalmak…
- Sınavlarda basit hatalar yapmak ve bunlara benzer durumlar dikkat dağınıklığı belirtileri arasındadır.
Dikkat dağınıklığı, öğrencilerin akademik başarılarını ve genel yaşam kalitelerini ciddi şekilde etkileyebilir. Bu nedenle, dikkat dağınıklığının nedenlerini anlamak ve bu durumu yönetmek için etkili stratejiler geliştirmek büyük önem taşır.
Dikkat Dağınıklığını Azaltma Yöntemleri
- Düzenli Çalışma Ortamı Oluşturma
Dikkat dağınıklığını azaltmanın ilk adımı, düzenli ve sakin bir çalışma ortamı oluşturmaktır. Çalışma ortamının düzenli ve temiz olması, öğrencilerin dikkatlerini daha kolay toplamalarına yardımcı olur. İşte bu konuda bazı öneriler:
- Minimalist Bir Çalışma Alanı: Çalışma masasında sadece gerekli olan materyaller bulunmalı. Gereksiz eşyalar ve dikkat dağıtıcı unsurlar kaldırılmalı.
- Ergonomik Düzenlemeler: Rahat bir sandalye ve uygun bir masa kullanmak, uzun süreli çalışmalarda konfor sağlar ve dikkatin dağılmasını önler.
- Doğal Işık ve Aydınlatma: İyi aydınlatılmış bir çalışma ortamı, göz yorgunluğunu azaltır ve konsantrasyonu artırır.
- Günlük Plan ve Program Yapma
Dikkat dağınıklığını azaltmanın bir diğer etkili yöntemi, günlük plan ve programlar yapmaktır. Planlı çalışmak, öğrencilerin zaman yönetimini geliştirmelerine ve dikkatlerini toplamalarına yardımcı olur.
- Günlük ve Haftalık Planlar: Günlük ve haftalık çalışma planları yapmak, öğrencilerin görevlerini ve sorumluluklarını organize etmelerine yardımcı olur.
- Öncelik Sıralaması: Görevleri önem sırasına göre düzenlemek, öğrencilerin en önemli işlere öncelik vermelerini sağlar.
- Molalar ve Dinlenme Zamanları: Planlar, düzenli molaları ve dinlenme zamanlarını içermeli. Bu molalar, öğrencilerin zihinsel olarak dinlenmelerine ve dikkatlerini tazelemelerine yardımcı olur.
- Teknoloji Kullanımını Sınırlandırma
Teknoloji, dikkat dağınıklığının başlıca nedenlerinden biridir. Bu nedenle, öğrencilerin teknoloji kullanımını sınırlandırmaları önemlidir.
- Telefon ve Sosyal Medya Kullanımı: Çalışma sırasında telefon ve sosyal medya kullanımını minimize etmek, öğrencilerin dikkatlerini daha kolay toplamalarına yardımcı olur.
- Dijital Detoks: Belirli aralıklarla dijital detoks yapmak, öğrencilerin teknoloji bağımlılığını azaltır ve dikkatlerini toparlamalarını sağlar.
- Uygulama ve Araçlar: Öğrenciler, dikkat dağınıklığını önlemek için çeşitli uygulamalar ve araçlar kullanabilirler. Örneğin, zamanlayıcı uygulamaları ve çalışma modları, öğrencilerin dikkatlerini toplamalarına yardımcı olabilir.
- Fiziksel Aktivitenin Önemi
Fiziksel aktivite, öğrencilerin dikkatlerini toparlamaları ve zihinsel olarak daha dinç olmaları için önemli bir rol oynar. Düzenli fiziksel aktivite, öğrencilerin hem fiziksel hem de zihinsel sağlığını destekler.
- Günlük Egzersiz: Öğrenciler, günlük egzersiz rutinleri oluşturarak fiziksel aktivitelerini artırabilirler. Bu egzersizler, yürüyüş, koşu, bisiklet sürme gibi basit aktiviteler olabilir.
- Egzersiz ve Zihinsel Sağlık: Düzenli egzersiz yapmak, stres ve kaygıyı azaltır, öğrencilerin daha iyi odaklanmalarına yardımcı olur.
- Aktif Dinlenme: Çalışma molalarında aktif dinlenme yapmak, öğrencilerin zihinsel yorgunluklarını azaltır ve dikkatlerini toparlamalarına yardımcı olur.
Dikkat dağınıklığını azaltmak için yukarıda bahsedilen yöntemler, öğrencilerin akademik başarılarını artırmalarına ve daha verimli çalışmalarına yardımcı olabilir. Düzenli çalışma ortamı oluşturma, günlük plan ve program yapma, teknoloji kullanımını sınırlandırma ve fiziksel aktivite gibi stratejiler, öğrencilerin dikkatlerini toplamada etkili olacaktır.
Konsantrasyonu Artırma Teknikleri
- Ara Vermenin Önemi ve Doğru Zamanlama
Uzun süreli çalışmalarda ara vermek, dikkat ve konsantrasyonu artırmanın önemli bir yoludur. Doğru zamanlanmış molalar, zihinsel yorgunluğu azaltır ve verimliliği artırır.
- Pomodoro Tekniği: Pomodoro Tekniği, 25 dakikalık çalışma seansları ve ardından 5 dakikalık kısa molalar içerir. Bu teknik, öğrencilerin dikkatlerini toplamasına ve düzenli olarak ara vermelerine yardımcı olur.
- Uzun Molalar: Her birkaç saatlik çalışma sonrasında daha uzun molalar vermek, zihinsel yenilenme sağlar. Bu molalar, 15-30 dakika arasında olabilir ve öğrencilerin fiziksel olarak hareket etmelerini teşvik eder.
- Aktif Molalar: Molalarda fiziksel aktivite yapmak, öğrencilerin hem fiziksel hem de zihinsel olarak dinlenmelerine yardımcı olur. Yürüyüş yapmak, esneme hareketleri veya hafif egzersizler, öğrencilerin dikkatlerini tazelemelerine yardımcı olur.
- Sağlıklı Beslenme ve Uyku Düzeni
Sağlıklı beslenme ve düzenli uyku, öğrencilerin dikkat ve konsantrasyon seviyelerini doğrudan etkiler. Vücut ve zihin sağlığı, bu iki temel faktörle desteklenir.
- Dengeli Beslenme: Öğrenciler, beslenme düzenlerinde protein, karbonhidrat ve sağlıklı yağları dengeli bir şekilde tüketmelidir. Beyin fonksiyonlarını destekleyen omega-3 yağ asitleri, vitaminler ve mineraller içeren gıdalar tercih edilmelidir.
- Düzenli Uyku: Yeterli ve kaliteli uyku, dikkat ve konsantrasyon için hayati öneme sahiptir. Öğrenciler, her gece 7-9 saat uyumalı ve uyku düzenlerine dikkat etmelidir. Uykusuzluk, dikkat dağınıklığına ve düşük performansa yol açar.
- Hidratasyon: Yeterli su tüketimi, zihinsel berraklığı ve odaklanmayı destekler. Öğrenciler, gün boyunca düzenli olarak su içmeye özen göstermelidir.
- Hedef Belirleme Ve Motivasyon Artırma
Belirli hedefler koymak ve bu hedeflere ulaşmak için motivasyon sağlamak, öğrencilerin dikkat ve konsantrasyonlarını artırmalarına yardımcı olur.
- SMART Hedefleri: Öğrenciler, Spesifik, Ölçülebilir, Ulaşılabilir, Gerçekçi ve Zamanlı (SMART) hedefler belirlemelidir. Bu hedefler, öğrencilerin odaklanmalarını ve motive olmalarını sağlar.
- Hedeflere Ulaşma Stratejileri: Öğrenciler, hedeflerine ulaşmak için adım adım ilerlemeli ve her bir adımı küçük parçalara bölmelidir. Bu, büyük görevlerin daha yönetilebilir olmasını sağlar.
- Ödüllendirme: Öğrenciler, belirli hedeflere ulaştıklarında kendilerini ödüllendirmelidir. Bu ödüller, motivasyonu artırır ve gelecekteki görevler için teşvik edici olur.
Konsantrasyonu artırma teknikleri, öğrencilerin akademik başarılarını ve genel yaşam kalitelerini geliştirmelerine yardımcı olabilir. Ara vermenin önemi, sağlıklı beslenme ve uyku düzeni, hedef belirleme ve motivasyon artırma stratejileri, öğrencilerin dikkatlerini toplama ve odaklanma becerilerini güçlendirecektir.
Dikkati Geliştiren Bazı Oyunlar
- Su Doku, Solo Test: Bu tür oyunlar zihinsel süreçlerin gelişimine önemli katkılar sağlar; beyni dinç ve sağlıklı kılar, zihni dinlendirir, üretici düşünceyi geliştirir. Stratejiyi, ön görü yeteneğini, olasılıklı düşünmeyi, olayları farklı pencereden değerlendirmeyi sağlar. Başta yapılan hatanın sonradan ne gibi sonuçları meydana getireceğini gösterdiği için sebep-sonuç ilişkisi kurabilme yeteneğini geliştirir.
- Tangram, Yapboz, Lego: Görsel, uzamsal yeteneğin gelişmesini ve ince kas gelişimini sağlar. Bir nesneyi farklı amaçlar doğrultusunda kullanabilmeyi sağlayarak, görsel ve uzamsal dikkati, geometrik algılama yeteneğini ve parça-bütün algısını geliştirir. Tümevarım ve tümdengelim metodunu öğretir.
- Fark Bulma: Fark bulma egzersizleri, ayrıntıları çabuk fark etmeyi ve bulmayı, dikkati dar alanlarda iyi kullanabilmeyi sağlar. Birbirine benzeyen ama aralarında küçük farklılıklar bulunan iki resim gösterilir. Bunların arasındaki farkları çocuğun bulması istenir.
- Kamuflaj Resimler: Büyük bir resim içerisine gizlenmiş birçok resimden oluşur. Gizlenen bu resimleri bulmak gerekir.
- Resmi Hafızada Tutup Çizme Çalışması: Bir resmi, görüntü karesini, nesneyi, pozisyonu belirli bir süre gözlemledikten sonra ayrıntılı bir şekilde çizmeye çalışmaktır.
- Ayrıntı Görme Oyunu: Bu oyunu oynamak için çocukla beraber çevrenin iyi görüldüğü bakış açısı geniş, yüksek bir yere veya tepeye çıkmak gerekir. Oyun evde oynanacaksa cama veya balkona çıkmak yeterlidir. Baktığınız yerden çocuğa, “Ben bir minare görüyorum. Sen de görüyor musun? Benim gördüğüm yeşil arabayı sen de görüyor musun?” gibi sorular sorulur. Çocuktan bu soruların cevabını bulması istenir. Çocuk bulamazsa ipucu verilir. Sonra soru sırası çocuğa geçer. Çocuk da sorar ve oyun bu şekilde devam eder.
- Hikâye, Fıkra, Masal: Çocuk okumayı biliyorsa kendisi, bilmiyorsa ebeveynleri çocuğa hikâye, masal veya fıkra okuyabilir. Bu aktivitede çocuktan, dinlediğini aklında tutması ve aklında tuttuğu hikâyeyi karşısındakine anlatması istenir. Çocuğa kısa bir okuma parçası verilir. Beş dakika okuduktan sonra okuduğu yerleri anlatması istenir. Bu oyun aynı zamanda çocuğun kısa süreli hafızasını geliştirir.
- Hafıza Kartları: Hafıza jimnastiği yapmak için kartlar hazırlanır. Bu kartlarda kelimeler yazılıdır. Kartlardaki kelimeler çocuğa okunur ya da çocuk kelimeleri karttan okur. Kelimeler okunduktan sonra kartlar kapatılır. Çocuktan bu kelimeleri kartlara bakmadan hafızasından tekrar etmesi ya da bir kâğıda yazması istenir.
- Tekerlemeler: İşitsel dikkat çalışmak amacıyla önceden tekerlemeler belirlenir ve hazırlanır. Tekerlemeyi bir kişi çocuğa okur veya söyler, çocuk da bu tekerlemeleri doğru tekrar etmeye çalışır. Çalışmaya önce kısa ve kolay tekerlemelerden başlanır.
